Kıdem tazminatına hak kazanılması için kanunda öngörülen birtakım şartlar bulunmaktadır. Bu haller dışında kıdem tazminatına hak kazanmak oldukça zor olmakla birlikte somut şartlar çerçevesinde kıdem tazminatı alınıp alınamayacağının değerlendirilmesi gerekir.
Kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için öncelikle işçinin en az bir yıl çalışmış olması, iş sözleşmesini kendisinin haklı nedenle feshetmesi ya da iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız biçimde feshedilmiş olması gerekir. İş sözleşmesi kendisi tarafından ya da işveren tarafından feshedilen işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için bunlarla sınırlı olmamakla birlikte aşağıdaki durumlardan birinin gerçekleşmesi gerekir:
- Sözleşmeye işveren tarafından son verilmişse ve bu son verme haklı bir nedene dayanmıyorsa kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İşveren tarafından işçinin ücret alacağı ödenmemiş veya eksik ödenmişse kıdem tazminatına hak kazanılır.
- Görülen iş sebebiyle işçinin sağlığı tehlikeye düşmüş veya düşebilecek ise bu nedenle iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İşveren, işçi aleyhine suç işlemiş ise iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- Erkek işçi askerlik hizmetini yerine getirecekse iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır. Bedelli askerlik durumunda da iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İş koşullarında esaslı bir değişiklik meydana gelmişse iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır. İş yerinin mevcut yerinden uzak bir yere taşınması, işçi nitelikli bir iş görmekte iken niteliksiz işçi olarak çalıştırılması, işçinin mevcut pozisyonuna göre daha düşük pozisyondaki görevlerde çalıştırılması ve çalışma saatlerinin olağan dışı değiştirilmesi buna örnek olarak verilebilir.
- İşçinin emekli olması halinde iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır. EYT ile emekli olunması halinde de iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İşçi kadınsa evlenmesi sebebiyle bir yıl içerisinde iş sözleşmesi kadın işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İşçi, sendika yöneticisi olursa iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
- İşçinin ölümü halinde mirasçıları işverenden kıdem tazminatı talebinde bulunabilir.
- Yıllık 270 saati aşan fazla çalışmanın mevcut olması halinde iş sözleşmesi işçi tarafından feshedilerek kıdem tazminatına hak kazanılır.
Sözleşmenin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmek istenmesi halinde bu fesih bildirimi noter kanalıyla, posta kanalıyla ya da işverene dilekçe vermek suretiyle gerçekleştirilebilir. Ancak ileride ispat açısından bu bildirimin noter kanalıyla yapılması önem arz etmektedir.
Her koşulda, sözleşmenin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmek istenmesi halinde bu fesih bildiriminde istifa sebebi ya da sebepleri yazılmalıdır. Kıdem tazminatına hak kazanıldığı ancak işverence bu tazminatın ödenmediği durumlarda istifa ya da ihbarnamenin ardından arabuluculuk dava şartı bulunmaktadır. Arabuluculuk aşamasında işveren ile anlaşılamadığı halde iş davası açılması söz konusu olmaktadır. İş davaları, mahkemelerin mevcut iş yüküne göre en az 1 yıl sürmektedir. Dava aşamasında dava dilekçesi, tanıkların bildirilmesi, alacak kalemlerinin tespiti, ıslah, talep arttırımı ve dava neticelendikten sonra icra takibi konuları önem arz etmektedir.
